Stukje geschiedenis drugspreventie in de coffeeshops van Maastricht

Door John Deckers

Augustus 2014

1991- Er waren toen 31 aangemelde coffeeshops, niet allemaal even kosjer, en een onbekend aantal illegale verkooppunten van softdrugs. Als preventie en straathoekwerkers waren toen zes mensen actief, 2 GGDers, 2 CADers en twee Trajekt medewerkers. Zestienjarigen hadden nog toegang tot de coffeeshops, wat de contactlegging met deze cannabis gebruikende jongeren vergemakkelijkte. Verkoop dertig gram per persoon was de limiet, waardoor de koper niet zo vaak naar de shop hoefde en de af en aanloop weinig opviel en niet voor overlast zorgde. Preventie en voorlichting gericht op de coffeeshops stond nog in de kinderschoenen.

1994- Verscherpte richtlijn voor jongeren, toegang tot de shop vanaf achttien jaar.Het advies van het landelijk adviesorgaan aan de regering was om dit niet te doen omdat het alleen een symboolmaatregel was die verder niets zou opleveren. Het gebruik door jongeren lag in Nederland lager dan in de ons omringende landen. In plaatsen waar geen coffeeshops waren was het gebruik onder jongeren
gelijk aan dat van plaatsen met coffeeshops. De maatregel zou alleen een politiek doel dienen maar geen meerwaarde hebben op het gebied van gezondheidszorg en preventie.De bereikbaarheid van jongeren die cannabis gebruikten ging met sprongen achteruit en de
straathoekwerkers van Trajekt fietsten zich het laplazarus om ze te vinden verspreid door de stad. De jongeren gebruikten nu cannabis op plekken waar ook andere drugs voor handen waren en het risico voor
de jongere nam dus toe. Ze waren nagenoeg onbereikbaar voor preventie, voorlichting en hulpverlening. Al dit was voorspelt door het adviesorgaan.

1996- Invoering G richtlijn verkoop cannabis maximaal 5 gram p.p. Onder druk van o.a. Frankrijk werd de limiet van 30 gram teruggedraaid naar maximaal 5 gram per persoon. Ook hier was het advies van het landelijk adviesorgaan om dit niet te doen omdat het andermaal een symboolmaatregel zou zijn. Ook hier weer geen gezondheidswinst of verbeterring preventie maar ook dit diende alleen het politieke doel. Het gevolg was dat hij die eerst alléén naar de coffeeshop kwam voor zijn 30 gram, nu soms met zijn vijven kwam. Logisch gedrag als je uit een plaats komt zonder coffeeshop en gewend was voor je maten wat mee te nemen, nam je nu je maten mee. Ook dit gedrag was voorspelt door het adviesorgaan.

1997- Tijdens de overleggen tussen de preventie en straathoekwerkers bleek dat het moeilijk was om met alle coffeeshops goede afspraken te maken. De eindverantwoordelijke in de shop was niet altijd bereikbaar. Toen ontstond de gedachte om de shops te motiveren zich te verenigen wat onze taak een stuk gemakkelijker zou maken, eigen belang dus. We beseften ons terdege dat dit een hele klus zou worden en kozen uiteindelijk ervoor om Wilma Noteborn van CAD preventie te vragen deze klus te klaren.

Zij was een onbeschreven blad in deze wereld en wij dachten dat dit in haar voordeel zou kunnen werken tegenover een van ons, de ervaren mensen die reeds een verleden hadden met personeel en eigenaren van coffeeshops. Wij voorzagen haar van goed bedoelde adviezen en ik zie haar nog in een lange rok aan boord trachten te klimmen van een coffeeshop boot. Het personeel was haar gelijk behulpzaam en het ijs was gebroken. Zij paste zich snel aan in deze voor haar onbekende wereld en ging voortvarend aan de slag in iets gemakkelijker zittende kleding.

1999- Het is gelukt, de VOCM, Vereniging Officiële Coffeeshops Maastricht is een feit. Vanaf dat moment waren wij welkom op alle vergaderingen van de VOCM en werd er gewerkt aan het tot stand komen van een goed preventiebeleid. Alle met de VOCM gemaakte afspraken werden door alle VOCM leden nagekomen zonder dat dit tot enig ongenoegen leidde. Door de gezamenlijke overleggen en gesprekken met eigenaren en het personeel van de shops, ontstond er door kruisbestuiving het idee om iedereen werkzaam in de coffeeshops, inclusief de eigenaren bij te scholen. Uiteindelijk besloten wij om onder leiding van weerom Wilma Noteborn, samen met het bestuur van de VOCM te gaan werken aan een cursus voor alle personeel. Dit leidde er toe dat er na veel overleg en uitproberen een tweedaagse cursus ontstond die na enkele jaren door bijna alle personeelsleden en eigenaren was gedaan. Trainers van de cursus voor de verschillende onderdelen waren, Wilma Noteborn, Leon Extra en John Deckers. Gezien het succes hiervan in Maastricht is deze cursus later door het Trimbos Instituut overgenomen, aangepast en verkort naar twee dagdelen en wordt deze inmiddels landelijk uitgerold

2008- Het aantal coffeeshops in Maastricht is teruggebracht van 31 naar 14, waarvan 1 geen lid is van de VOCM maar wel aan alle met de VOCM gemaakte afspraken meedeed. Het aantal nam af mede door het uitsterfbeleid van de gemeente (bij overlijden de vergunning kwijt) en doordat sommigen terecht hun vergunning kwijtraakten omdat ze zich niet aan de afgesproken regels hielden. Mede door het afnemen van het aantal coffeeshops nam de overlast (drukte) toe. Logisch, het aanbod nam af maar de vraag bleef gelijk of nam zelfs toe. Preventie en voorlichting stond hoog in het vaandel bij de resterende shops. Naast de landelijke voorlichting folders liet de VOCM deze vertalen en ontwierp ook, wederom in samenwerking eigen voorlichting materiaal. De shops passen zich aan aan de eisen van deze tijd en verbouwen allen hun zaak met een neutrale ruimte bij de deur, een verkoopruimte en een rookruimte. Ook is er in elke coffeeshop een infocorner met voorlichtingsmateriaal. Als er een tekort aan folders dreigt, bellen ze zelf voor aanvulling. Klanten met problematiek worden doorverwezen naar de passende hulpverlening. Er komt een portier bij de deur en een paspoort scanner gelijk aan die op Schiphol. Ook loopt er personeel op straat om overlast te voorkomen en mensen aan te spreken op hun (parkeer) gedrag.

2010- De VOCM voert het Buurland criterium in. Gezien het feit dat ondanks alle inspanningen er vanuit de politiek toch steeds het signaal komt dat de overlast toeneemt denkt de VOCM na wat ze zelf kunnen doen om dit terug te dringen en voert met tegenzin en pijn in het hart het buurland criterium in. Alleen klanten van België en Duitsland zijn nog welkom. De Engelstalige voorlichtingsmaterialen kunnen in de prullenbak en worden ter beschikking gesteld aan shops in andere steden. Klanten van verder dan onze buurlanden worden doorverwezen naar andere steden.

2011- Meldingen overlast significant afgenomen. Zowel van uit de buurten als de politie vernemen we dat de vermeende overlast is afgenomen. De Fransen die overwegend voor grotere hoeveelheden en harddrugs naar de stad kwamen en soms ook een coffeeshop bezochten, vallen nu meer op en vinden andere wegen om aan hun gerief te komen. Met de social media die ze gebruiken een koud kunstje. De tijd dat het Boule de Neige project draaide en er een Franse Commissaire de Police in Maastricht meedraaide ligt alweer ver achter ons. Het contact met de Franse commissaris was zeer verhelderend en we gaven samen voorlichting aan de UM over het grensoverschrijdende drugsbeleid en de verschillen hierin. De commissaris belichte de politionele kant, Marc Josemans gaf altijd een open en eerlijke inkijk in de wereld van de cannabis en John Deckers gaf een overzicht van de preventieactiviteiten vanuit de gezondheidszorg. Waar iemand vandaan kwam was toen nog geen issue.

2012- I-criterium wordt op last van de burgemeester toegepast. Vanaf nu zijn alleen ingezetenen nog welkom in de Maastrichtse coffeeshops. Alle anderen worden doorverwezen naar andere Limburgse steden waar niet wordt gehandhaafd en het blijkt dat men daar geen overlast ervaart. Daar wordt echter weinig tot niets aan voorlichting en preventie gedaan. De politieacademie doet in opdracht van de gemeente Maastricht onderzoek naar overlast. Tot ieders verbazing worden de cijfers van 2011 daarin niet meegenomen omdat er toen onvoldoende door de politie geturfd zou zijn. Hoezo manipuleren? Als het instituut dat onze dienders opleid zich bediend van deze praktijken, vrees ik voor de kwaliteit van onze dienders. Op de dealplekken en in dealpanden kom ik steeds meer buitenlanders tegen, overwegend voor harddrugs. Van preventie en voorlichting is geen sprake meer, na de fusie van de GGDen zijn deze functies verdwenen en de straathoekwerkers van het CAD zijn onlangs beide ontslagen. De straathoekwerkers van Trajekt zijn wel nog actief en richten zich voornamelijk op jongeren en hun problemen in de huidige voortrazende maatschappij. Het weinige overgebleven personeel van de coffeeshops komt niet meer voldoende toe aan het geven van uitgebreide voorlichting. Gezien door de bril van de sociaal psycholoog en de preventie werker, zijn we weer terug bij af en kan het preventiebeleid opnieuw worden uitgevonden! Wat een verspilling van onze en vele anderen hun tijd! De onlangs verschenen rapporten van CBS/Justitie en van Intraval ondersteunen deze stelling.

John Deckers
Gepensioneerd preventiewerker drugs en infectieziekten.
Secretaris Stichting de Wegwijzer.